درباره کتاب مفهوم کلی تاریخ
پیشرفت یک آفریده تفکر تاریخی است
جواد لگزیان
آیا مطالعه تاریخ صرفا ورق زدن چند کتاب و اسناد به جای مانده از گذشته است و پژوهش تاریخی یک کار دانشگاهی کسل‌کننده بی‌ارتباط با زندگی امروز و دغدغه پیشرفت ماست؟ برای پاسخ به این پرسش با کتاب مفهوم کلی تاریخ همراه شویم.
از نگاه رابین جرج کالینگوود استاد فلسفه متافیزیک دانشگاه آکسفورد در کتاب مفهوم کلی تاریخ، تاریخ در کتابها و اسناد گنجانده نشده است بلکه تاریخ فقط در علاقه و مشغولیت کنونی مورخی زنده است که این اسناد را تفسیر می‌کند و به این طریق حالات ذهنی را که به کنکاش درباره آن می‌پردازد، از نو در خود احیا می‌کند. کالینگوود روال تاریخ را اساساً تفسیر مدارک گذشته خوانده و سرانجام تاریخ را علمی برای خودشناسی انسان ارزیابی می‌کند. به این ترتیب ارزش تاریخ در آن است که به انسان می‌آموزد انسان چه کرده است و بنابراین انسان چیست.
در این کتاب، چگونگی شکل‌گیری مراحل تاریخ در آسیای غربی و اروپا ـ در چهار هزار سال گذشته ـ بررسی می‌شود. بدین سان، این کتاب رساله‌ای است در باب فلسفه تاریخ که فصل نخست آن به تاریخ‌نگاری یونانی ـ رومی اختصاص دارد.
به عقیده رابین جرج کالینگوود، هنگامی که کسی تاریخی فکر می‌کند و اسناد یا اشیایی که از گذشته بر جای مانده است را پیش روی خود دارد، وظیفه دارد فکر پدیدآورنده اثر را کشف و سپس آن را برای خود بازسازی کند تا به این شکل فرآیند ویژه یک مطلب را به درستی دریابد. برای مثال هنگامی که مورخ یاسای چنگیز را می‌خواند، باید چنان که گویی وضع چنگیز وضع خود اوست، فرآیندی را که امپراتور در گرفتن تصمیمی در «یاسا» طی کرده است با دانش خود تجربه کند.